شهر اصفهان در مرکز ایران در دامنه رشته کوه زاگرس واقع شده است و در تولید فرش سابقه ای غنی دارد و در زمان ملکشاه اول و بعدها شاه عباس کبیر اصفهان به عنوان پایتخت انتخاب شد. تاریخچه فرشسازی در اصفهان در چند نوبت، عمدتاً به دلیل اشغال و تهاجم نظامی، قطع شده است. این شهر در دوران سلسله صفویه (1501–1736) بهویژه در حکومت شاه عباس، که در آن رنسانس هنر در سراسر ایران با محوریت فرهنگی متمرکز بود، به اوج خود رسید. در طول اعصار، فرهنگ های بسیاری در اصفهان ساکن شده اند و تا به امروز این شهر جهانی مملو از آثار هنری پیچیده، مساجد خیره کننده، پل ها، کاخ ها و معماری مشهور است. گذشته از معماری و فرش های نفیس، اصفهان به خاطر منسوجات، هنرهای زیبا، فولاد، صنایع دستی، فلزکاری و همچنین غذاها و شیرینی های سنتی شهرت دارد. فرشهای اصفهان با استفاده از پشم کرک نرم (اغلب با ریزه کاری یا پایههای ابریشمی) و پرزهای بسیار محکم بافته شده و از کیفیت بسیار خوبی برخوردار هستند.
برای دیدن مجموعه فرش های ماشینی مدرن هایپر فرش پلاس کلیک کن
اِصفَهان، کلانشهری تاریخی در مرکز ایران و مرکز استان اصفهان و نیز شهرستان اصفهان است. این شهر سومین شهر پرجمعیت ایران پس از تهران و مشهد، یکصد و شصت و پنجمین شهر پرجمعیت جهان و نهمین شهر پرجمعیت باختر آسیا بهشمار میرود. اصفهان همچنین چهاردهمین کلانشهر پرجمعیت خاورمیانه است. همچنین اصفهان پس از تهران و مشهد سومین کلانشهر بزرگ ایران از نظر مساحت است.
این شهر در دو نوبت به پایتختی ایران برگزیده شد. دوران سلجوقیان و دوره صفویان (در بین سالهای ۱۰۵۰ تا ۱۷۲۲ میلادی). به ویژه در سدهٔ شانزدهم میلادی به هنگام پادشاهی صفویان که پایتخت ایران شد، رونق فراوانی نیز گرفت. بناهای تاریخی متعددی در شهر وجود دارد که شماری از آنها به عنوان میراث تاریخی در یونسکو به ثبت رسیدهاند. این شهر به داشتن معماری زیبای ایرانی، پلهای سرپوشیده، مسجدها و مُنارههای منحصر به فردش نامآور است. این امر سبب شده تا در فرهنگ عامه، اصفهان نصف جهان، لقب بگیرد. این شهر در آذر ۱۳۹۴ (دسامبر ۲۰۱۵) به همراه رشت به عنوان نخستین شهرهای ایران، به شبکه شهرهای خلاق جهان زیر نظر یونسکو پیوست و از ۱۳۹۷ به ابتکار شهرهای دوستدار کودک ملحق شد. براساس استانداردهای یونسکو، شهر خلاق، شهری است که از نوآوری و توانمندیهای شهروندان در توسعه پایدار شهری بهره میبرد.
میدان نقش جهان نمونه برجستهای از معماری صفوی است. این شهر دارای پانزده منطقه شهری است. از جمله دیگر آثار تاریخی اصفهان از منارجنبان، سی و سه پل، پل خواجو، کاخ چهل ستون، عمارت عالی قاپو، مسجد شیخ لطفالله، پل مارنان، حمام علی قلی آقا، مسجد جامع، پل شهرستان و بسیاری از اماکن تاریخی دیگر را نیز میتوان نام برد.
از صنایع فعال در استان اصفهان میتوان به شرکتهای بزرگی همچون: هسا، مجتمع فولاد مبارکه اصفهان، پالایشگاه نفت اصفهان، اسنوا، پلی اکریل اصفهان، ذوب آهن اصفهان، صاایران، شرکت نفت سپاهان، شرکت نفت جی، نیروگاه برق شهید منتظری و تاسیسات هسته ای نطنز اشاره کرد. صنعت طلا در اصفهان بیشترین کارگاه و بزرگترین کارخانههای طلای ایران را در خود جای دادهاست. صنایع دستی متعدد اصفهان نیز از دیرباز یکی از پایههای اقتصاد اصفهان بودهاست.
برای دیدن مجموعه فرش های ماشینی کلاسیک هایپر فرش پلاس کلیک کن
در طول تاریخ به آسانی نمیتوان رد شهر اصفهان را بهطور پیوسته دنبال کرد، هر چند اصفهان در مرکز فلات ایران قرار داشت. به سبب آن که در دوران پیش از اسلام گرانیگاه شاهنشاهیهای هخامنشی تا ساسانی، قلمرو غربی این شاهنشاهیها و به خصوص میانرودان بود، این شهر در کانون توجه این دودمانها قرار نداشت. در طول تاریخ تا دوران اسلامی میتوان در محل فعلی شهر اصفهان ردپای شهرهای مختلفی تحت نامهای مختلف، محلهای مختلف و حتی مردمان متفاوتی را پیگیری نمود.
اصفهان به خاطر وجود زاینده رود و شرایط طبیعی مناسبی که داشت، احتمالاً از نیمهٔ دوم هزاره ۴ ق. م شاهد شکلگیری آبادیهای بسیاری بودهاست. سال شکلگیری شهر اصفهان با ابهام رو به رو است و اطلاع دقیقی از آن در دست نیست و بیشتر در افسانهها و داستانها به کیقباد اشاره شدهاست. طبق آنچه لاکهارت بیان داشته اصفهان تا قرن ۴ ه.ق / ۱۰ م با این عنوان امروزی و به این صورت وجود نداشته، در واقع جی شهر اصلی اصفهان بودهاست. ماکسیم سیرو میگوید دهکدههای قدیمی که در اصفهان موجود بوده الان زیر آبرفتهای این شهر دفن شدهاست؛ با این حال طی بررسیهایی که انجام شده قسمتهایی از دیوارهای بناهای قدیمی این شهر نمایان شدهاست. در اواخر عصر ساسانیان هفت شهر نزدیک به هم در این ناحیه بودهاست که عبارت بودند از جی، مهرین، شادریه، درام، قه، کهنه و جار.
فرش های بافته شده در این شهر شاید بهترین و باارزش ترین فرش های جهان به طور کلی باشد. محبوب ترین طرح، مدالیون مرکزی است که توسط درختان انگور یا گل هایی احاطه شده است که معمولاً قرمز، آبی یا نیلی روی زمینه ای عاجی هستند. از دیگر عناصر و نقوش محبوب طراحی می توان به طرح های گلدان، باغ و درخت زندگی، نقوش شاه عباسی و قطعات تصویری اشاره کرد. الهامبخش طراحی فرشها از نقشهای سنتی، طبیعت، شعر و شاعران بزرگ و همچنین از تاریخ غنی معماری شهر میآید. مسجد معروف شیخ لطفالله برای بسیاری از فرشهایی که در این شهر بزرگ ایجاد شدهاند، یک موزه خاص است.
برای دیدن مجموعه فرش های ماشینی شگی هایپر فرش پلاس کلیک کن
گره در هر اینچ مربع مورد استفاده در فرشهای بافته شده در اصفهان میتواند از 120 به بالا باشد، اما اگر در خود شهر به جای شهر یا روستای اطراف بافته شود، معمولاً بیش از 200 خواهد بود. بسیاری از فرش های با کیفیت اصفهان بر پایه ابریشم ساخته شده اند، به همین دلیل بسیار ظریف و با ارزش هستند. اندازه ها متفاوت است اما اکثر آنها از نظر اندازه متوسط تا بزرگ هستند. بافندگان معروف شامل خانواده سیرافیان و کارگاهها میباشند. بسیاری از اینها قبل از تهاجم افغانستان بافته شده اند، بنابراین به قرن هفدهم باز می گردد.
برخی از فرش های اصفهانی در اروپای غربی به «فرشچه لهستانی» یا «فرشچه پولونیز» معروف شدند. این نام به فرشهایی اطلاق میشود که با نخهای ابریشمی، طلایی و نقرهای در ایران در قرون 16 تا 18 میلادی بافته میشد و به کشورهای مشترک المنافع لهستان و لیتوانی صادر میشد. آنها توسط نجیب زاده های ثروتمند لهستانی سفارش داده شده و با نشان های خود تزئین شده اند. برخی از آنها بعداً به خریداران اروپای غربی که اغلب از منشاء لهستانی خود متقاعد شده بودند، فروخته شد، بنابراین نام آنها به همین دلیل است.
فرشهای اصفهان بر روی پایههای ابریشمی یا پنبهای تا 1.000.000 گره فارسی در متر مربع بافته می شوند (تکههایی توسط کارگاه استاد سیرافیان با تعداد گرههای بالاتر ساخته شده است)، با کیفیت فوقالعاده خوب (که در ایران به آن پشم کورک گفته میشود) پشم برای شمع، که معمولاً بسیار کم بریده می شود. در آغاز نوسازی اصفهان به عنوان مرکز فرشهای مرغوب، بیشتر فرشها از نقوش سنتی با الهام از نقوش معماری و کاشیهایی که بناهای تاریخی این شهر بزرگ را تزئین میکردند استفاده میکردند. طراحان بیشتر از شاعران ایرانی (مولوی، حافظ، عطار)، طبیعت و مفاهیم معنوی مذهبی که عمیقاً در فرهنگ ریشه دوانده است، الهام گرفتند.
فرشهای آنتیک و نیمه عتیقه اصفهان،رنگارنگتر از فرش نایین هستند، شهری که به فرشهای دستباف استثناییاش معروف است. فرش اصفهان عتیقه بسیار مورد توجه قرار گرفته است، زیرا تولید آن از سال 1722 تقریباً به طور کامل متوقف شده بود، که طی آن تهاجم افغانها رخ داد. تا آغاز قرن بیستم بود که به طور محکم دوباره تأسیس شد.
در شهر و اطراف آن تعداد زیادی کارگاه می توان یافت. بسیاری از آنها شهرت جهانی دارند مانند سیرافیان، داوری،انتشار و حقیقی. این نقش ها اغلب از کاشی کاری های مساجد یا باغ های شهرها و کاخ ها الهام گرفته شده است. فرشهای اصفهان در ترکیب نقشها، متریال و طرحها از درجه بالایی برخوردار هستند. مشخصه آنها نازک و غالباً با تراکم گره بسیار زیاد ((الگوی شاه عباس) است، اما نقوش فیگوری نیز دیده می شود. در امتداد خیابان های بزرگ اصفهان، فرش فروشی ها بسیار نزدیک به هم هستند و در هتل ها نمایشگاه هایی برای جذب خریداران برپا می شود. همچنین بازارهای فرش بزرگتری در حومه اطراف وجود دارد که به عنوان مثال فرش یلامه و بختیاری را به فروش می رساند. این فرش ها با نام اصفهان نیز به فروش می رسند.
در قرن شانزدهم میلادی اشرافیان صفوی پیشه وران و صنعتگران گوناگون را از شمال غرب ایران جمع کرده، در اصفهان در محلهای که به جلفا معروف شد سکنی دادند. به دنبال آن در مرکز شهر کارگاههای تولید فرش در ابعاد کاخها و معابد بنا شد. مدتی بعد در کنار کارگاههای دیگر دربار صنعتی نو پدید آمد. تولیدات این بافندگان در خدمت دربار، تنها استفاده داخلی نداشت بلکه در پرداخت مالیات هم به مصرف میرسید. خصوصاً در دوران شاه عباس، بافندگی برای دربار به ایجاد فعالیتهای صنعتی گستردهای رسید که صاحب اصلی ثروت آن خود شاه بود. در عین حال بافندگان این کارگاهها مجاز به گرفتن سفارشهای شخصی نیز بودند. به خاطر علاقمندی پادشاهان صفوی به خصوص شاه اسماعیل، شاه طهماسب و شاه عباس به هنر قالیبافی، نفیسترین قالیهای ابریشمی وزربفت با طرحهای بسیار زیبا به دست هنرمندان اصفهان بافته شدهاست. بنا بر این این دوره را میتوان عصر شکوه قالی ایران نامید. تنوع طرحها و رنگها قالی اصفهان را به یکی از اصیلترین قالیهای ایرانی تبدیل کردهاست. تا زمانی که طرحهای اصیل اسلیمی، ختایی و شاه عباسی بر گنبد لاجوردی مسجد امام، مسجد شیخ لطفالله و یادگارهای طلایی رضا عباسی بر دیوارههای عالی قاپو، چهل ستون و هشت بهشت میدرخشد، قالی اصفهان نیز فرهنگ و تمدن اصیل ایرانی را حفظ میکند.
هماهنگی، تناسب و تنوع رنگ به خصوص رنگهای شاد در طیفهای تیره و روشن، پرزهای کوتاه، رجشمار بین ۵۰ تا ۹۰، استفاده از گره فارسی، شیرازه متصل و اغلب دو پوده و لول و همچنین پرداخت در موقع بافت از ویژگیهای قالیبافی اصفهان است.
چله کشی قرار دادن و کشیدن تارها بر روی سر دار و زیر داراست. این کار را دو نفر چله بند انجام میدهند. یکی چله را میسازد و دیگری چله را بر روی دار سوار میکند. این کار باید با دقت و مهارت انجام گیرد. برای در هم تنیدن تار و پود لازم است که لایههای تار چله را به دو نیم لایه جدا تقسیم کنیم. نیم لایه اول تارهای زیر و نیم لایه دیگر تارهای رو را تشکیل میدهد. کوجی چوبی است که نخها دور آن پیچیده میشود که از یک کلاف نخ واحد گرفته شدهاست. برای چله کشی دارهایی که در اصفهان به کار میرود، ابتدا دارهای چله را از ابریشم میسازند سپس بر دار نصب مینمایند. پس از آن کوجی و تارها و همچنین چوب هاف که دو لایه تارهای چله را از یکدیگر جدا میکند را سر جای خو قرار میدهند. در طول بافت قسمت بافته شده را پایین میکشند تا بخش دیگری از چله روی دار در مقابل بافنده قرار گیردکه این کار مستلزم توانایی بالای جسمی است.
در گره فارسی زنان بافنده انگشتان نازکشان را به راحتی میان لایههای چله میلغزانند. انگشتان شست و سبابه ومیانه وظیفه دشواری را بر عهده دارند و برای انجام آن از مجموعهای از ابزار و وسایل کمک میگیرند. چاقوی بافت که پس از بستن هر گره بر پرزهای گره زده میشود تا برای زدن گره بعدی آماده شود. شانه که شامل دستهای چوبی، خمیده با تیغههای فلزی ضخیم و موازی میشود. این تیغهها بین تارهای چله قرار میگیرد و پودها و گرهها را در جای خود محکم میکند. این فشردگی ردیفها به نیروی بافنده بستگی دارد و معمولاً این کار را یک نفر بر عهده میگیرد تا نقش و نگارهای فرش کج و معوج نشود. قیچی فلزی که بافنده تیغه کلفت قیچی را روی چله قرار میدهد و ارتفاع پرزها را یکسان میکند. قشو وسیله ایست دندانه دندانه که برای بیرون کشیدن پشمهای اضافی گرهها است.
تقریباً هیچ نوع فرش دیگری به اندازه فرش دستباف ایرانی شناخته شده نیست. در میان آنها، با این حال، برخی از آنها به ویژه به دلیل کیفیت برجسته خود شناخته شده هستند. یکی از آن ها فرش اصفهان است. شهری که از نظر معماری چشمگیر است و فرش هایش به اندازه ساختمان ها درخشنده هستند. فرشها با الهام از خود شهر در کارخانهها با بهترین نقشها و طرح ها بافته میشوند. به ندرت هیچ شهر دیگری دارای چنین تراکم بالایی از بافندگان با تجربه باشد که برخی از بهترین فرش های دستباف جهان را تولید کنند. فرش های اصفهان با تراکم گره 650000 گره در هر متر مربع به بالا، کیفیت بسیار خوبی دارند و از این رو از پیچیده ترین فرش ها هستند. فرشهای اصفهان شهرت جهانی دارند.
اما یک چیز واضح است: اگر می خواهید یک فرش اصفهان واقعی را زیر پای خود احساس کنید، باید کمی بیشتر خرج کنید. با این حال، خریدار فرشی را دریافت می کند که تولید آن از نظر کاردستی بسیار دشوار است. چنین فرشی از طریق لمس زیبا، توجه زیاد به جزئیات و پیچیده ترین کیفیت، شادی را به ارمغان می آورد.
مطالب مرتبط:
فرشهای کاشان نیز مانند بسیاری از انواع فرشهای ایرانی، نام خود را از شهر مبدأ خود یعنی کاشان گرفتهاند. بافندگی این فرشها به قرن هفدهم بازمیگردد و تصور میشود که برخی از طرحهای کوچکتر ابریشم حتی به اوایل قرن شانزدهم بازمیگردد. فرشهای کاشان بهخاطر زیبایی بینظیر خود شناخته میشوند و مورد توجه فرشسازان در سراسر جهان است. این راهنمای فرش به شما کمک می کند اگر به دنبال داشتن یکی از این قطعات شگفت انگیز هستید تصمیم آگاهانه تری بگیرید.
برای دیدن مجموعه فرش های ماشینی کلاسیک هایپر فرش پلاس کلیک کن
کاشان یکی از قدیمی ترین شهرهای ایران است که در مرکز آن قرار دارد و از هر طرف توسط کویر احاطه شده است. کوههای غرب فقط آب کافی برای زنده ماندن را فراهم میکنند، اما نه خیلی بیشتر، در نتیجه پشم سفتتر و خشنتر بود و برای فرشبافی خوب نبود. فرشهای اولیه کاشان با پشم مرینوس که از منچستر وارد میشد و نرمتر و لطیفتر از پشمهای موجود در این منطقه بود، درست میشد. در فرشهای بعدی از پشم سبزوار، منطقهای در ایران که با کیفیتترین پشم تولید میشود، استفاده میشود.
فرشهای کاشان پیشینهای غنی دارند که به قرن هفدهم در دوران صفویه بازمیگردد. سوابقی از خلاقیتهای کوچکتر از ابریشم وجود دارد که قدمت آنها حتی قبل از اوایل قرن شانزدهم است. کاشان خلوتگاه محبوبی برای تعطیلات حاکمان سلسله صفوی بود. به این ترتیب، این شهر بهترین ها را به مهمانان ارجمند خود ارائه می کرد، از خانه های تعطیلات مجلل گرفته تا معماری های دیدنی. حتی فرش ها نیز با در نظر گرفتن وضعیت مهمانان ساخته شده اند. جای تعجب نیست که فرشهای کاشان یکی از با شکوهترین فرشهای ایرانی هستند. برخی از فرشهایی که در آن دوران بافته شدهاند، شهرت جهانی دارند. بافندگان در طول قرن ها کیفیت بالایی را در مواد، رنگ ها، نقش ها و سبک گره زدن خود حفظ کرده اند. وقتی فرش کاشان میخرید، میدانید که در حال خرید تکه ای از تاریخ هستید.
فرش کاشان نه تنها ظاهر هر اتاقی را فوراً زیبا می کند، بلکه شروع کننده مکالمه بسیار خوبی نیز می باشد. یکی از راه های آسان برای تشخیص فرش کاشان این است که آن را برگردانید و گره های زیر آن را بررسی کنید. بافندگان از گره نامتقارن سنه برای ایجاد فرش کاشان استفاده می کنند. این امر آنها را از اکثر فرش های ایرانی که معمولاً دارای گره های متقارن هستند متمایز می کند. نقوش مدال و گوشه و استفاده از ترکیب رنگی عمیق و غنی از آبی، قرمز و عاجی از دیگر ویژگی های بارز فرش کاشان است. باید تکنیک بافت و مواد مورد استفاده، رنگهای فرش و نقوش و مدالهایی که فرش را زینت میدهند بررسی کنید. در زیر به هر یک از این عوامل می پردازیم:
فرش کلاسیک کاشان با گره فارسی نامتقارن بافته می شود. اولین کاری که باید هنگام بررسی یکی از این فرش ها انجام دهید این است که آن را برگردانید و به پشت آن نگاهی بیندازید. اگر گره ها نامتقارن هستند، یکی از نشانه های این است که آنچه شما به آن نگاه می کنید، کاشانی است.
فرشهای کاشان معمولاً با استفاده از نوع نامتقارن دو گره به نام گره سنه بافته میشوند. فرش ها متراکم و سنگین هستند. یک فرش کاشان 4 اینچ در 7 اینچ می تواند حدود 10 کیلوگرم وزن داشته باشد. دوبار گره و چگالی سنگین تر، این فرش ها را بسیار بادوام می کند.
فرش های کاشان بر روی نوع خاصی از بافندگی معروف به «دار» بافته می شود. بافندگان هر گره را با استفاده از تکنیک گره فارسی که یک سبک نامتقارن از بافتن تار و پود با دو نخ پود در بین ردیف ها گره می باشد، می سازند. فرشبافان کاشانی بر این سبک مسلط بوده و با مهارت و دقت فراوان از آن استفاده می کنند و در نتیجه فرش هایی با ظرافت و پرداخت استثنایی به دست می آید. نگاهی به گره های پشت فرش می تواند به شما اطلاعاتی در مورد دقت زیاد در ایجاد هر گره بدهد. فرش های کاشان از مرغوب ترین فرش های ایرانی هستند که می توانید پیدا کنید. مواد و نقوش این فرشها از زمانی که بهویژه برای حاکمان سلسله صفوی که انتظاری جز بهترینها نداشتند خلق شدند، همچنان منعکسکننده منشأ آنها بوده است.
ترکیب موادی که بافنده استفاده می کرد بر بافت محصول نهایی تأثیر گذاشت. فرش های کاشان با وجود بافت سفت، در لمس نرم هستند. این به خوبی از مهارت بافندگان در دستیابی به نرمی بدون قربانی کردن دوام در ساخت آنها صحبت می کند. استفاده از رنگ های گیاهی نیز به بافت منحصر به فرد این فرش ها کمک می کند.
برای دیدن مجموعه فرش های ماشینی مدرن هایپر فرش پلاس کلیک کن
فرش های اصل کاشان دارای پایه نخی و پرز 100% پشمی می باشد. شمع معمولاً کوتاه می شود تا پیچیدگی های کار طراحی را به نمایش بگذارد. از آنجایی که این فرشها دستباف هستند، یافتن این فرشها با کیفیتهای متفاوت غیرعادی نیست. با این حال، تغییرات کمی وجود دارد، به طوری که برخی از بافندگان از برجسته های ابریشمی در شمع استفاده می کنند. تعداد کمی از بافندگان نیز از تمام مواد ابریشم در ساخت فرش های خود استفاده می کردند، اما این موارد بسیار نادر است.
بافندگان از ترکیبات مختلف پنبه، پشم و ابریشم در آثار خود استفاده می کردند. یکی از رایجترین ترکیباتی که در فرشهای کاشان میتوانید پیدا کنید، پایههای نخی است که با پرزهای پشمی نرم پوشیده شدهاند. برخی از بافندگان با بافتن هایلایت های ابریشمی ، به خلاقیت های خود یک لمس ظریف سلطنتی داده اند. این اضافه کوچک تفاوت زیادی در ظاهر، احساس و ارزش فرش تمام شده ایجاد می کند. بافندگان دیگر با استفاده از تمام مواد ابریشم در خلاقیت خود این کار را یک قدم جلوتر بردند. با این حال، استفاده از تمام مواد ابریشم به دلیل هزینه بالای تامین مواد رایج نبود.
صرف نظر از اینکه فرش از پنبه، پشم یا ابریشم باشد، تنها چیزی که در فرش کاشان ثابت می ماند این است که فقط از مرغوب ترین مواد استفاده شده است. پشم مرینوس وارداتی از انگلستان ماده انتخابی در فرش های کاشان قبلی بود زیرا بافندگان پشم با کیفیت مشابه را در ایران پیدا نمی کردند. این روند زمانی تغییر کرد که بافندگان پشم مرغوب تولید شده در شهر سبزوار ایران را کشف کردند.
قرمز پررنگ و آبی سرمهای با تضادهای عاجی، رنگهای اصلی مورد استفاده در فرشهای کاشان پیشین بودند، که معمولاً در زمینه قرمز با حاشیههای آبی احاطه شده بود. البته این چیدمان دارای تنوع های متعددی بود که منجر به آرایش خیره کننده ای از فرش های کاشان شد. عاج رنگ اصلی است که برای جبران رنگ های قرمز تیره و آبی استفاده می شود. در طول دهه 1970، بافندگان شروع به استفاده از رنگهای پاستلی در خلاقیتهای خود کردند، با زمینههایی به رنگهای آبی ملایم، سبز و خاکستری و بافتهایی به رنگهای نیلی، آبی و قرمز. این روند تا اواخر دهه 1980 ادامه داشت، زمانی که بافندگان دوباره شروع به استفاده از قرمز تیره سنتی و آبی سرمه ای کردند.
مهم نیست که بافندگان از چه رنگ هایی در آثار خود استفاده می کردند، تنها چیزی که ثابت بود این بود که رنگ ها همیشه از منابع طبیعی استخراج می شدند. منابع طبیعی متداول مورد استفاده برای به دست آوردن رنگ های مورد استفاده در فرش کاشان، برگ تاک، پوست انار، پوست آجیل و سایر قسمت های گیاه بود.
اگرچه فرش کاشان را میتوانید در اندازههای وسیعی پیدا کنید، اما رایجترین آنها عبارتند از: 4*6، 7*10، 8*10 و 10*13 اینچ.
فرش های کاشان فوراً با نقوش متمایز «مدل و گوشه» قابل تشخیص هستند. این طرح با الهام از الگوهای استادانه موجود در تزیینات سنتی ایرانی ساخته شده است. نقوش مدالیون الماسی شکل در میان زمینه باغ مانندی به همان اندازه استادانه به نام میدان شاه عباس بافته شده است. مزرعه شش عباس که به افتخار فرمانروای مغول که سهم قابل توجهی در محبوبیت هنر نساجی ایرانی در قرن هفدهم داشت، نامگذاری شده است، از مجموعه ای از اشکال گل منحنی پیوسته تشکیل شده است.
الگوی مدال و گوشه از یک مدال مرکزی تشکیل شده است که توسط یک میدان رنگارنگ که از گل ها و شاخ و برگ در هم تنیده شده است احاطه شده است. گل ها و شاخ و برگ ها انواع مختلفی داشتند. آنها به صورت ترکیبی از ساقههای گل منفرد، شکوفهها، رزها و نخلهای در هم آمیخته با تاکهای منحنی به تصویر کشیده شده اند.اینها همه به طور متراکم در اطراف مدالیون مرکزی طراحی شده اند. این چیدمان در کنار رنگهای به کار رفته در فرشهای کاشان، به آنها جلوهی باشکوهی میبخشد.
در کاشان نقشههای مختلفی بافته میشود که ممکن است این طرحها، اصالتاً از نقاط دیگر کشور وارد کاشان شده باشد، اما بهطور کلی و بررسیهای صورت گرفته بر نقشههای قدیمی و جدید، عمده فرشهای بافتهشده در کاشان به ۸ سبک اصلی تقسیم میشود.
این طرح به احتمال زیاد از نقش جلدهای چرمی کتابهای قدیمی و برخی کاشی کاریهای مساجد و مدارس الهام گرفته شدهاست و حداقل از دوره صفویه در طراحی فرش ایران مرسوم بوده و یکی از عمومیترین سبکهای نقشه فرش در کاشان است که در مناطق دیگری همچون یزد، کاشمر، اردستان و کشور مصر نیز از آن تقلید کردهاند.
طرح افشان نقشه خاص و محبوبی است که بدون ترنج و محراب یا لچک بوده و از گل و بوتههای بزرگ و کوچک و خطوط منحنی اسلیمی متن تشکیل شده و با نوار حاشیه احاطه شدهاست. طرح افشان که از طرحهای فرعی شاه عباسی است، به طرح سرتاسری شاه عباسی نیز معروف است. از نوعهای ویژه آن میتوان افشان شکسته، افشان دسته گلی، افشان حیوان دار، افشان اسلیمی و افشان ترنج دار را نام برد. از نامداران نقشهکش این طرح به میرزا عباس صنیعی و پسرش محمد صنیعی میتوان اشاره کرد.
طرح گلدانی و درختی یکی از اصیلترین نقشههای کاشان است که پیشینه ای دراز دارد. فرشهای طرح گلدانی معروف دوران صفویه منسوب به جوشقان کاشان است. در حال حاضر این طرح در کاشان و منطقه ابوزیدآباد و بیشتر به صورت فرشچه بافته میشود. نوعی از این طرح به نام «حاج خانمی» نیز در کاشان و نطنز بافته میشود. این طرح انواع مختلف دارد و از ویژگیهای آن این است که تکراری نبوده و سرتاسر بوم را گلدان یا درختی میپوشاند. برخی نقشههای دبیرالصنایع از این نوع است. نقشههای شادسر ابوزید آباد نیز عمدتاً گلدانی و درختی است.[۳]
طرح محرابی از آن جهت که تداعی کننده محراب مسجد است، به آن نام مشهور گردیده و بیشترین کاربرد آن نیز استفاده در مساجد میباشد. قسمت بالای بوم یا زمینه، قوس محراب طراحی میگردد که عمدتاً حالت دوم لچک را دارد و نوار حاشیه نیز زمینه فرش را احاطه میکند. ممکن است خطی از قرآن، حدیث یا اسماء متبرکه در قوس محراب یا جای سجده و بعضاً در حاشیه فوقانی یا تا نیمه حاشیههای راست و چپ نیز نوشته شود. در متن و حاشیه نیز از نگارههای جانوران، پرندگان و انسان به هیچ رو استفاده نمیشود تا برای نمازگزار اشکالی ایجاد نکند. در نقشه محرابی کاشان، انواع محرابی گلدانی، ستوندار، قندیلی و درختی با نگارهها و قوسهای گردان در فرشچه طراحی میگردد و در انواع ابریشمی و کرکی بافته میشود.
نقشههای طرح شکارگاه در کاشان مربوط به دوره صفویه میشود. سرتاسر زمینه یا بوم طرح شکارگاه شامل منظره ای از شکارگاه شامل حیوانات، شکارچی و گیاهان مختلف بوده و دارای نقشه سراسری است. امروزه این طرح به گونه ای محدود و بیشتر به صورت فرشچه و با خامه ابریشم یا کرک در کاشان و ابوزیدآباد بافته میشود. از طراحان معاصر میتوان به سید محمد افسری در این خصوص اشاره کرد.
طرحهای واگیرهای شامل قسمتی از کل فرش (مثلاً یکهشتم، یک شانزدهم و یک سی و دوم) است و در بوم تکرار میگردد و انواع مختلف دارد که سه طرح اصلی آن که در کاشان بافته میشود عبارتند از:
در دوران معاصر نیز خانواده افسری به ویژه سید امیرحسین افسری کاشانی که اکثرا فرشهای دربار محمد رضا شاه پهلوی را به صورت سفارشی میبافتند و همچنین برادران ایشان به نامهای سید محمد افسری و سید نظام الدین افسری و کسانی چون کاشف و محمد آقا قاسمی و محمد سعید به این طرحها پرداختهاند. این طرحها که به مینیاتوری یا نگاه گری نیز معروف میباشند به ۳ دسته تقسیم میشوند:
طرح محتشم نقوش تلفیقی هندسی و گردان دارد و قالب کلی آن، لچک ترنج است. دو تفاوت اصلی این طرح که باعث جذابیت آن شده، حاشیه پهن بسیار زیبای آن و نیز طرح ساده شده درخت بید مجنون، گلها و برگها و ساقه هماهنگ آن است که لچکهای فرش، درختان بید را نشان میدهد. در حاشیه بزرگ و پهن آن نیز گلهای شاهعباسی و بند گره وجود دارد. عمدتاً گلهای فرش، قابی شکل بوده و در داخل آنها شاخ و برگ تنظیم شدهاست.
حاج ملاحسن محتشمی، از فرشبافان کاشانی در عصر قاجار است که در بافتن فرشهای نقشبرجسته استاد بودهاست. حاج ملّا حسن در سنّ هفتاد سالگی به تاریخ ۱۱ رجب ۱۳۳۵ درگذشت.
«فرشخانه» نامی است که بر خانه حاج باب قربان علی عدالت، از بزرگترین تاجران و تولیدکنندگان فرش کاشان در زمان قاجار، گذاشته شدهاست. در فرشخانه ۲۸ تخته فرش از دوره صفویه تا قاجاریه به نمایش گذاشته شدهاست.
داشتن فرش کاشان با طراحی پیچیده، پشم مرغوب و ساخت نفیس، مانند داشتن یک اثر هنری است و مانند تمام آثار هنری نیاز به نگهداری دارد تا کیفیت و ظاهر زیبای خود را حفظ کند. نور مستقیم خورشید رنگ ها را به سرعت محو می کند، بنابراین مطمئن شوید که فرش خود را در محلی قرار دهید که در معرض نور خورشید نباشد. یک جاروبرقی ملایم یک بار در هفته به حذف کثیفی و زباله هایی که می توانند پشم را خراش دهند یا خطوط طرح را کدر کند، کمک می کند. فرش های کاشان به اندازه ای محکم هستند که وزن مبلمان شما را بدون نشان دادن هیچ نشانه ای از فشار تحمل کنند. با این حال، هنگام قرار دادن مبلمان بر روی هر نوع فرش، همیشه توصیه می شود که جای مبلمان را هر چند وقت یک بار عوض کنید. با مراقبت مناسب می توانید انتظار داشته باشید که فرش کاشان خود را در همان شرایطی که آن را خریداری کرده اید به نسل بعدی تحویل دهید.
کمتر منشا فرشی وجود دارد که شهرت آن با شهر کاشان قابل رقابت باشد. کاشان مخفف بالاترین استانداردها و تولید سنتی بهترین صنایع دستی است. یکی از معروفترین فرشهای ایرانی، فرش اردبیل در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن است که میگویند در این شهر بین اصفهان و تهران بافته شده است. در امپراتوری ایران، کاشان یکی از مهمترین مکانهای تجاری در جاده معروف ابریشم محسوب میشد که هنوز هم وجود دارد. اما امروزه این مکان اهمیت خود را از دست داده است.
فرش کاشان بیشتر از پشم بسیار مرغوب بافته می شود. تولید فرش در گذشته با افت روبهرو شده بود، اما تا به امروز به قوت قبلی خود بازگشته است. به همین دلیل فرش کاشان از محبوبیت بالایی برخوردار است و مورد توجه صاحب نظران این صنعت است. تار و پود معمولاً از پنبه و پرز از پشم گوسفند مرغوب است. گره متراکم با گره ایرانی فرش هایی را ایجاد می کند که صاحبان آن برای مدت طولانی از آن لذت خواهند برد. رنگ آمیزی این فرش های ایرانی با سایه های آبی، قرمز و بژ بسیار سنتی است.
مطالب مرتبط:
برخی از منحصر به فردترین و خلاقانه ترین فرش های جهان از ایران می آیند. فرشهای نمادین و تأثیرگذار ایرانی اغلب به دلیل ساختار انعطافپذیر، اما محکم و طرحهای خلاقانهشان قابل توجه هستند. آنها همچنین به عنوان عمدتاً دستباف شناخته می شوند و تلاش و تسلط زیادی برای هر کدام انجام می شود. با این حال، یکی از چشمگیرترین فرشهای ایرانی، فرش قم، نه تنها بهطور باورنکردنی مبتکرانه دیده میشود، بلکه هنوز صد سال از عمر آن نمیگذرد!
برای دیدن مجموعه فرش های ماشینی کلاسیک هایپر فرش پلاس اینجا کلیک کن
در سالهای اخیر، فرشچه ایرانی قم محبوبیتی دوباره پیدا کرده است. برای افرادی که به دنبال بهترین بافت ها و رنگ های زیبا هستند، این فرش ها نمایانگر برخی از چشمگیرترین قطعاتی است که می توانید در کلکسیون یا خانه خود داشته باشید. نقوش درخت زندگی و مدالیون در فرش قم بهشدت دیده میشود. سایه ها شبیه به محبوب ترین رنگ های فرش ایرانی، آبی، قرمز و عاجی است. فرش قم معمولاً کوچکتر از سایر انواع فرش ایرانی است. آنها اغلب روی دیوارها قرار می گیرند.قم به عنوان مرکز حکومت دینی شیعه یکی از مقدس ترین شهرهای ایران است. این شهر بسیار قدیمی دارای تاریخ مذهبی غنی است و آثار معماری چشمگیر بسیاری را در خود جای داده است.
قُم کلانشهری است که در 100 کیلومتری جنوب تهران واقع شدهاست. این شهر در کنار رودخانهٔ قمرود و در دشت قم قرار دارد. کلانشهر قم مرکز استان قم میباشد. بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران کلانشهر قم دارای ۱٬۱۱۲٬۱۵۸ نفر جمعیت بودهاست. با این جمعیت، قم در رتبهٔ هشتمین شهر پرجمعیت ایران قرار میگیرد. بیشتر ساکنان قم شیعه دوازدهامامی هستند و تعدادی از اقلیتهای دینی زرتشتی و مسیحی در شهر ساکنند.
قم بهعنوان پایتخت مذهبی ایران، پایتخت فرهنگی جهان شیعه و پایتخت دوم ادبیات کودک و نوجوان ایران، قطب تولید معارف دینی در ایران،قطب تولید علوم اسلامی، یکی از قطبهای تولید مسائل دینی در ایران، یکی از قطبهای انتشار کتاب پس از تهران و بزرگترین قطب انتشار کتابهای دینی در خاورمیانه نیز شناخته میشود. قم یکی از شهرهای مهاجرپذیر ایران است تعداد زیادی از اتباع افغانستانی و پاکستانی و عرب در قم مهاجر هستند.
قیامها و شورشهای پیاپی مردم قم باعث شده تا این شهر در طول تاریخ بارها توسط حاکمان و فرمانروایان ویران شده و از نو آباد شود . ظرفیت و پتانسیل صنعتی قم در بخشهای مختلف بسیار مناسب است. برای مثال میتوان به صنعت مبلمان ومنبت اشاره کرد.
برای دیدن مجموعه فرش های ماشینی مدرن هایپر فرش پلاس اینجا کلیک کن
برخی از مردم به شغل فرش بافتن مشغول هستند. سابقهٔ فرشبافی در قم با شیوهٔ فعلی به اواخر دهه چهارم سده میلادی یعنی حدود چندین سال پیش میرسد؛ یعنی زمانی که تجار کاشان دارهای فرش را به قم برده و کار را در مقیاسی محدود شروع کردند و با گذشت ۲ سال تولید فرش قم با ابعادی تجاری آغاز شد.
نقشههای فرشهای قدیمی را طرحهای مشهور به لچک و ترنج شاه عباسی، محرمات، محرابی و شکارگاه تشکیل میدادند. این طرحها که با اقتباس از نقشههای کاشان و اصفهان تهیه شده بود بهسرعت با تغییراتی که طراحان قم در آن دادند دچار تحول شد و سبک جدیدی در صنعت فرشبافی ایران پدیدآورد. این سبک با ویژگیهایی نظیر هماهنگی نقوش به «سبک فرش قم» مشهور شد.
با کمال تعجب، فرش های قم به سبک امروزی بعد از دهه 1930 بافته شده اند. در همان زمان، فرش فروشان کاشانی شروع به جابجایی بافندگی خود به شهر قم کردند. پس از استقرار در آنجا، بافندگی رونق گرفت زیرا صنعتگران سبکهای متنوعی را در کار خود جای دادند، و توانستند ویژگیهایی را حفظ کنند که مشخصاً به عنوان فرش قم قابل تشخیص است. امروزه بیشترین حجم فرش ابریشم ایران در قم ساخته می شود.
ساخت فرش های قم بی نظیر بوده و هست. آنها از الیاف ابریشم بسیار ظریف استفاده می کنند و قطر کوچکتر الیاف ابریشم امکان جزئیات دقیق در طرح ها را فراهم می کند. جزئیات هرگز به خطر نمی افتد. این واقعیت که بسیاری از فرشها از قبل دارای دو لایه ابریشم هستند، آنها را فوقالعاده منحصربهفرد میسازد، اما رنگهای فرش که در بسیاری از فرشهای قم وجود دارد، سنت را به سطح بالاتری میرساند. زیبایی چشمگیر رنگ ها اغلب به دلیل طراحی و مواد است. وقتی به فرش قم نگاه میکنید، به همان اندازه که به شکل کلی رنگها توجه میکنید، به جزییات پیچیده نیز توجه خواهید کرد. هر فرش به چند بخش کاملاً مشخص تقسیم می شود که دارای جزئیات پیچیده ای است.این سطح از تنوع تا حد زیادی به دلیل مواد و نوع رنگ های استفاده شده، به آن حسی پر جنب و جوش و شفاف می بخشد.
شالوده فرش قم دارای تارهای فرورفته ( فونداسیون بالا و پایین) است. تارهای فرورفته زمانی اتفاق میافتند که پودها (طنابهای پهلو به پهلو) بهجای اینکه با کمترین تنش وارد شوند، از هر طرف محکم کشیده شوند. این تاب ها را به 2 سطح جابجا می کند. تارها پنبه یا ابریشم با 2 شاخه پنبه یا ابریشم برای پودها هستند. پنبه ممکن است آبی یا خاکستری روشن باشد.
گره، گره نامتقارن فارسی یا سنه است. نخ در یک حلقه در اطراف یکی از تارها قرار می گیرد و در زیر دیگری شل باقی می ماند. 2 انتها در دو طرف تار ظاهر می شوند. در فرش قم گره به سمت چپ باز می شود. گره در هر اینچ مربع (KPSI) برای اندازه گیری تراکم گره استفاده می شود که یکی از معیارهای کیفیت بافندگی است. KPSI فرش قم بسیار بالاست.
برای شمع از ابریشم نرم یا پشم کورک با کیفیت بالا استفاده می شود. باکیفیت ترین فرش قم از ابریشم خالص تهیه می شود. همچنین میتوانید فرشهای پرز پشمی را با جلوه ی ابریشم (معمولاً طرحها) و فرشهای پرز ابریشمی روی پایههای ابریشمی و پنبهای و همچنین فرشهایی که تماماً از ابریشم ساخته شدهاند، پیدا کنید.
کف فرش دارای حلقه های تابیده نشده است. انتهای بالای آن دارای گلیم (ناحیه صافی با اندازه های مختلف که در انتهای فرش قبل از اتمام حاشیه بافته می شود) با حاشیه گره دار است.
با وجود ظرافت در طراحی، بسیاری از فرشهای زیبای قم چندان بزرگ نیستند. با این حال، درون هر فرش انبوهی از نقوش مختلف و طرحهای منحنی وجود دارد. اغلب، طرح ها و الگوها را به تعداد انگشت شماری از اشکال تقسیم می کنند. این اشکال طراحی معمولاً با رنگ ها و الگوهای خلاقانه به هم گره می خورند. برخی از فرشهایی که در شهر قم تولید میشوند حتی تا آنجا پیش میروند که فرشهای تصویری واقعی هستند، در حالی که برخی دیگر ممکن است رویدادهای تاریخی خاص، مناظر یا طرحهای پیچیدهتر و انتزاعیتر اما با جزئیات را به تصویر بکشند.
از آنجایی که پیش از این در شهر قم سنت بافندگی وجود نداشت، بسیاری از نقوش از کاشان، تبریز، اصفهان و دیگر مراکز قدیمیتر بافندگی به عاریت گرفته شد. بافت آن شبیه بافت کاشان اما در پشت نامنظم تر است. طرح ها شامل منحنی (بیشتر نقش های گلدار که معمولاً پیچیده هستند) و نمونه ای از سبک شهری فرش ایرانی است. نقوش گل و باغ، ویژگیهای منظره و داستانهای تاریخی، مدالهای مرکزی با گوشه یا بدون نقوش و نقوش تاک و صحنههای شکار در فرشه قم یافت میشود.
الگوهای سراسری مانند بوته نیز رایج هستند. سجادههایی که اغلب با طرحهای درخت زندگی، نقشهای زلالسلطانی و شاه عباس (با مدال وسط یا بدون مدال) و همچنین نقوشی شبیه به سجادههای باغ بختیاری و فرشهای اصفهان در فرشهای قم دیده میشود. بسیاری از مردم به دلیل ساختار نازک اما مستحکم و ابعاد نسبتا کوچک، ترجیح می دهند فرش قم را به دیوار مانند ملیله آویزان کنند تا اینکه روی زمین بگذارند.
قرمز، آبی متوسط، عاجی، طلایی، قهوه ای و مشکی رنگ های معمول هستند. رنگهای مشکی، آبی و قرمز معمولاً روی فرشهای ابریشمی قم ثابت نیستند و رنگها روی فرشهای پشمی یا ابریشمی همیشه روشن نیستند. قرمز و آبی رایج ترین رنگ ها هستند.
با توجه به زمان لازم برای بافت این فرشهای بسیار ظریف و همچنین هزینههای بالاتر ابریشم و رنگها، فرش قم معمولاً در اندازههای کوچک ساخته میشود. این امر به ویژه در مقایسه با سایر انواع فرش قابل توجه است.
فرش های قم در پاکستان و هند و چین نیز تولید شده است. در زیر نکاتی در مورد چگونگی تشخیص اینکه فرش یک فرش ابریشمی واقعی قم است یا تقلیدی از یک کشور دیگر است ، آورده شده است:
فرش قم فراتر از مرزهای ایران، گسترده و از ارزش بالایی برخوردار است. آنها دارای کیفیت خوب با گره های بسیار متراکم هستند. برخی از فرشهای این منطقه دارای تراکم گره بیش از 600000 گره میباشند و در نتیجه متعلق به صنعت بسیار ظریف ایرانی هستند. متریال مورد استفاده فرش قم نیز منشأ خاصی دارد. فرشهای ابریشمی و همچنین فرشهای پشمی درقمبافته می شوند. ابریشم طبیعی قم به دلیل کیفیت بالا در سراسر جهان شناخته شده است. فرشها نقوشی از مناطق بسیار متفاوت ایران را نشان میدهند. در میان این طرح ها، الگوهای فیگوراتیو با گیاهان و حیوانات تلطیف شده رایج است. طرح های مدالیون نیز یافت می شود.گرچه فرشها حدود 100 سال است که در این منطقه بافته می شوند، اما فرشهای قم به دلیل تجمل گرایی بسیار محبوب و ارزشمند هستند. کیفیت ابریشم طبیعی قم شهرت خاصی دارد و فرش ابریشم قم در بازار جهانی بسیار مورد توجه است.
روشهای تولید فرشهای نفیس قم نیز فوقالعاده پیچیده و آیندهنگرانه است. ساخت این فرش های مدرن جدید اغلب به اندازه فرش های عتیقه چشمگیر است. بسیاری در بیان جذابیت فرشهای قم با کلمات مشکل دارند، اما به نظر میرسد برجستهترین عامل پیوند صمیمیت در توجهی است که به تک تک گرههایی که با دقت قرار داده شدهاند، احساس میشود.این باعث می شود هر فرش قم منحصر به فرد باشد. تقریباً مانند یک اثر هنری فردی که هرگز دوباره تکرار نمی شود. و از آنجایی که بسیاری از فرشهای قم موجود امروزی در نیمه اول قرن بیستم ساخته شدهاند، داشتن یکی از این فرشهای قدیمی به نوعی مانند داشتن یک قطعه تاریخ است.
مطالب مرتبط:
ایل قشقایی از زیرگروه های مختلف ایلی تشکیل شده است که از قرن شانزدهم در ایران متحد شده اند. آنها که به زبان ترکی صحبت می کنند و تعداد زیادی ترکمن تبار هستند در استان فارس در جنوب غربی ایران قرار دارند. آنها عشایری هستند که با گلههای گوسفند و بز خود بین مراتع ییلاقی و قشلاقی در نواحی نزدیک به کوههای زاگرس کوچ میکنند. آنها بافندگان ماهر و پرکار هستند و سنت بافی دارند که قدمت آن به قرن ها قبل می رسد. بر اساس برخی برآوردها، امروزه نزدیک به 400 هزار قشقایی در ایران زندگی می کنند.
آنان با تحمل سختیها و تلاشهای ظالمانه حکومتی برای کنترل و سرکوب سبک زندگی عشایری، مردمی قوی و سرافراز شناخته میشوند. امروزه بسیاری از قشقاییها هستند که همچنان به سبک عشایری و شبانی زندگی میکنند، اگرچه بسیاری در روستاها ساکن شدهاند. زنان قشقایی رنگهای گلدار روشن با دامنهای بلند و روسریهای تزیینی میپوشند. در عکسهای زیادی که از بافندگان قشقایی گرفته شده، خانمها معمولاً خندان هستند و ظاهری سرزنده دارند.
برای دیدن مجموعه فرش های ماشینی کلاسیک هایپر فرش پلاس اینجا کلیک کن
از لحاظ تاریخی بازار فرش قشقایی و سایر منسوجات آنها شیراز بوده است که بین مراتع ییلاقی و قشلاقی آنها واقع شده است. شیراز مرکز استان فارس بوده و در گذشته در زمان سلسله زندیان پایتخت ایران بوده است. این شهر که به خاطر باغهای زیبا، مساجد، شاعران برجسته و بازار دلربا مشهور است، امروز هم شهری پر رونق است. شیراز را گاهی به عنوان شهر باغ ها می نامند و اگر کسی به ایران سفر کند مقصد مهمی است.
والتر ا. هاولی نویسنده کتاب فرشچه های شرقی، عتیقه و مدرن که اولین بار در سال 1913 منتشر شد، اشاره کرد که کیفیت شفاف زیبای پشمی که آنها استفاده می کردند و رنگ های به دست آمده در بافت آنها، از پنجره های شیشه ای رنگارنگ گوتیک با ظاهر مسحورکننده صحبت می کرد.
قشقایی یا ایل قشقایی یکی از اتحادیههای ایلی ایران است که مانند بسیاری از اتحادیههای ایلی متأخر ایران مخلوطی از قبیلههایی با ریشههای قومی گوناگون ترک، لر، کرد و عرب است، اما بیشتر قشقاییها ریشهای ترک دارند و تقریباً تمامشان به گویشی از زبانهای ترکی اغوز غربی صحبت میکنند که خود آن را ترکی مینامند.اکثریت قشقاییها شیعهمذهب هستند. دانشنامه اتنولوگ در سال ۲۰۱۶ میلادی سخنوران زبان قشقایی را حدود ۹۵۹ هزار نفر تخمین زده است.
مرکز اصلی این ایل استان فارس است. اما به دلیل وسعت اراضی و قلمرو در دیگر استانها نیز ساکن هستند. از این جمله میتوان به استانهای کهگیلویه وبویراحمد (گچساران)، چهارمحال و بختیاری (بروجن، سامان، کیان، جونقان، بلداجی، طاقانک، بارده)، خوزستان (هفتکل، قلعه تل)، اصفهان(شهرضا، قسمتهایی از سمیرم، دهاقان، فریدن و لنجان) و بوشهر (دشتستان و دشتی) اشاره نمود. قشقاییها در دورههای مختلف بهتدریج به این سرزمین کوچیده و در آن ساکن شدهاند.
روسای قشقاییها همواره به طایفه شاهیلو از طایفه عمله قشقایی تعلق داشتهاند. نخستین رئیس شناخته شده ایل، امیر غازی شاهیلو، در قرن شانزدهم میزیسته و مقبرهاش در روستای درویش از توابع گندمان است. ظاهراً مرد مقدسی بوده به همین خاطر مردم به زیارت قبرش میروند. بنا به افسانهها او شاه اسماعیل صفوی را در تثبیت مذهب تشیع در ایران یاری نموده. با این حال تنها در آغاز قرن هجدهم میلادی است که نقش قابل توجه قشقاییها در تاریخ فارس آغاز میشود. در آن زمان ریاست قشقاییها بر عهده شخصی به نام جان محمد آقا بوده که بیشتر با نام جانی آقا شناخته میشود. بنا به افسانهها، فرزندان جانی آقا، اسماعیل خان (رئیس بعدی ایل) و حسن خان نقش مؤثری در فتح هندوستان توسط نادرشاه داشتهاند. اما حقیقت این است که آنها مورد خشم خان افشار قرار میگیرند و نادر اسماعیل خان را کور میکند و حسن خان را میکشد. در ادامه قشقاییها مجبور به کوچ به دره گز، کلات نادری و سرخس در خراسان میشوند.
بعد از کودتای 1332 و پس از تبعید برادران قشقایی، دولت سیاستی نو را برای واداشتن قشقاییها به زندگی شهرنشینی در پیش گرفت. کمیابی مراتع، توسعه سرمایهداری، محدودیتهای ایجاد شده توسط دولت و تضعیف نهادهای طایفهای اختلالات گستردهای پدیدآورد که زندگی عشایری را ناممکن میساخت، همه اینجا سبب شد که هزاران ایلیاتی دست به مهاجرت به شهرهایی چون شیراز، آبادان، بوشهر و اهواز بزنند و به عنوان کارگر در صنایع نفت و کارخانجات مشغول به کار شوند. تغییر در شیوه زندگی، مهمترین مانع در مسیر کنترل مستقیم دولت بر قشقاییها، یعنی اتحاد ایشان را از بین برد چنانچه دولت در ۱۹۶۳ اعلام کرد که دیگر ایلی وجود ندارد و چنان بر پیروزی خویش مطمئن شدهبود که اجازه اقامت ملکمنصورخان و محمدحسینخان را در ایران و در جایی خارج از فارس را داد.
برای دیدن مجموعه فرش های ماشینی مدرن هایپر فرش پلاس اینجا کلیک کن
فرش بافی در ایل قشقایی چند صد سال قدمت دارد و در مناطق مختلف سکونت این ایل انجام می شده است، اما با این وجود تمرکز اصلی ما روی فرش دستباف قشقایی فارس یا شیراز است. همه می دانیم که فرش بافی در ایران به گونه ای رشد کرده است که مردم هر منطقه بسته به شرایط محیطی و اقلیمی خود ویژگی های خاصی را برای بافت فرش خود در نظر گرفته اند و ایل قشقایی نیز از این امر مستثنی نبوده است. شغل اصلی قشقایی ها همانطور که حدس می زنید پرورش گوسفند است. از دیرباز زنان قشقایی در فصول سرد سال و با کاهش تحرک بدنی برای خود، سعی میکردند تا از پشمی که در طول سال میتوانستند از آن استفاده کنند،فرشهایی برای رفع نیازهای خود ببافند.
اما جالب اینجا بود که با گذشت زمان این بافته های زنان عشایری در بین مردم سایر نقاط ایران رواج زیادی پیدا کرد و همین موضوع باعث شد تا زنان قشقایی تصمیم بگیرند بیشتر از این فرش ها به عنوان منبع درآمد استفاده کنند. تا جایی که حتی امروزه مردم روستاها و حتی شهرهای این مناطق این فرش ها را می بافند. هر فرش دستبافت ایرانی دارای یک سری ویژگی های خاص است که منحصر به فرد است و همین موضوع باعث شده تا فرش را از همگان متمایز و تشخیص دهیم. مهم ترین آنها را با هم مرور می کنیم:
شاید اصلی ترین و بارزترین ویژگی فرش قشقایی نقوشی باشد که برای بافت آن به کار رفته است. در آغاز رواج فرش بافی در عشایر، از هیچ طرحی برای بافندگی استفاده نمی شد و زنان بر اساس طبیعت منطقه ای، آداب و رسوم و تخیل خود فرش و فرشچه های دستباف می ساختند. از این رو، معمولاً هیچ دو فرشی دقیقاً شبیه هم نبودند.
جالب است بدانید زنان عشایری همچنان از همان روش فرش بافی استفاده می کنند و از سنین پایین شروع به یادگیری فرش بافی می کنند. آنها با پیروی از نقوش و نقوش سنتی قدیمی و با استفاده از روش ذهن بافی و بر اساس آموخته ها و علایق خود فرش می بافند. اگر دقت کرده باشید اشاره کرده ایم که روستائیان و شهرهای این مناطق فرش دستباف قشقایی نیز می بافند، زیرا در این مناطق بافت بیشتر برای کسب درآمد انجام می شود تا سرعت بافت طرح های فرش از پیش طراحی شده افزایش یابد.
به طور کلی الیاف فرش در 4 دسته اصلی; پنبه، پشم، ابریشم و کرک قرار می گیرد و در این میان پنبه و پشم پرمصرف ترین انواع الیاف هستند. در مورد فرش دستباف قشقایی همانطور که حدس زده اید استفاده از پشم نوع اصلی الیاف مورد استفاده برای بافت آن است. استفاده از پشم مرغوب برای ساخت نخ کیفیت فرش های این منطقه را بسیار خوب کرده است، البته در مناطق شهری و روستایی به دلیل عدم دسترسی آسان به پشم و همچنین با هدف افزایش ظرافت فرش از الیاف پنبه و از ابریشم نیز استفاده می شود که البته قیمت بیشتری برای خرید دارد.
رنگ فرش قشقایی به دلیل استفاده از رنگ های طبیعی در مرحله رنگرزی از کیفیت و زیبایی خاصی برخوردار است. رنگ های طبیعی فرش از گیاهان با استفاده از گیاهانی مانند ریواس، نیل، پیاز و ... و از دل طبیعت به دست می آید. درست است که رنگ های به کار رفته در فرش قشقایی گران ترند، اما ویژگی های خاصی دارند. عدم حساسیت برای کودکان، شفافیت، ماندگاری طولانی، مقاومت در برابر نور و آب و ... از مهمترین این موارد است. رنگ قرمز روشن یاقوت سرخ (معروف به رنگ گلی) در هنر فرش بافی قشقایی را می توان به عنوان رنگ اصلی مورد استفاده و همچنین آبی (آبی تیره یا زرشکی)، سفید یا کرم و قهوه ای و سایر رنگ های مورد استفاده معرفی کرد.
مطلب مرتبط: همه چیز در مورد فرش بیجار
همانطور که گفتیم فرش قشقایی را می توان در هر جایی که فرش شرقی بافته می شود طراحی و بافت، اما اگر همین طرح توسط ایرانیان و بافندگان قشقایی بافته شود، به عنوان فرش اصیل قشقایی شناخته می شود، اما اگر در جای دیگری انجام شود. به آن نقشه قشقایی می گویند. فرشهای قشقایی نرمتر، تقریباً لطیفتر و نازکتر هستند و همین تفاوت آنها را از سایر فرشهای ایرانی متمایز میکند. گره در فرش قشقایی به دو صورت متقارن (ترکی) و نامتقارن (فارسی) بافته می شود. کیفیت بافت و عدم استفاده از گره های تقلبی و همچنین استفاده از دو پود در هر رج باعث شده است که فرش دستباف قشقایی در گذشته با صرف زمان و استفاده بیشتر، کیفیت و ارزش خود را از دست ندهد.
از طرفی در میله هایی که برای بافت فرش قشقایی استفاده می شود، بر خلاف سایر فرش های ایرانی که از میله های عمودی استفاده می شود، از میله های افقی استفاده می شود. این به خاطر زندگی عشایری در داخل چادر است. میله های افقی را روی زمین قرار می دهند و سپس بافنده روی آنها می نشیند و شروع به بافتن می کند. قشقایی ها از پشم خود برای تولید فرش استفاده می کنند که متعلق به اشیاء روزمره آنهاست. از فرش ها در کاربردهای مختلفی استفاده می شود. به عنوان ملیله دیواری یا فرش کف چادر. قشقایی ها کلاه های گرد و لباس های رنگارنگ بر سر می گذارند. علاوه بر بز و گوسفند، الاغ، اسب و سگ نگهداری می کنند که کار آنها را آسان می کند و در سفر از آنها حمایت می کند.
فرش های قشقایی را می توان با رنگ معمولی قرمز مایل به قهوه ای آنها تشخیص داد. رنگ آمیزی آنها به کثیفی حساس نیست. فرش ها با نقوش مختلفی تزئین شده اند. چه حیوان، چه گیاه، چه گل و چه درخت، تمام دنیای قشقایی را می توان در طرح فرش پیدا کرد. افرادی را به شکل تلطیف شده نیز می توان یافت. علاوه بر این الگوهای روزمره، نمونه هایی نیز وجود دارد که از نقاشی های دیواری و ستون های تخت جمشید الهام گرفته شده است. پایتخت باستانی ایران در زمان هخامنشیان در اینجا به عنوان یک نقش و نگار عمل می کند. معمولاً نقوش بر روی یک الگوی اصلی شش ضلعی یا ترنج های الماس شکل گره می خورد. همچنین کسانی هستند که ترنج های میانی گرد دارند.
از ویژگی های خاص تولید فرش قشقایی، تولید بر روی بافنده های افقی است. زمانی که قسمتی از فرش گره خورد، گره بان ها روی آن می نشینند تا فرش را تمام کنند. اما امروزه نه تنها عشایر فرش قشقایی تولید می کنند، بلکه عشایر ساکن نیز هستند. سبک به سختی متفاوت است.
متریال استفاده شده در فرش قشقایی منشأ طبیعی دارد. از موی گوسفند گرفته تا موی بز گرفته تا موی اسب، هر چیزی که عشایر می توانند خودشان تولید کنند استفاده می شود. رنگ ها نیز از طبیعت سرچشمه می گیرند. تراکم گره کم تا 180000 گره در هر متر مربع نشانه کیفیت پایین نیست، بلکه نشان دهنده زمان کمتر تولید و جزئیات کار کمتر است. در حالی که کمتر و کمتر عشایر قشقایی باقی می مانند، نفوذ تجاری بر فرش های آنها در حال افزایش است. با این وجود، آنها فرش های مستحکمی هستند که استانداردهای کیفیت بالایی را برآورده می کنند. به دلیل طراحی خشن، برای اتاق هایی که مکرر استفاده می شوند نیز مناسب هستند.
مطلب مرتبط: همه چیز در مورد فرش بختیاری
فرش بختیاری یا قالی بختیاری نام خود را از ایل بختیاری گرفته است. عشایر بختیار در رشته کوه های زاگرس ساکن هستند که امروزه عمدتاً در جنوب غربی شهر اصفهان و شهر کرد و اطراف آن ساکن شده اند. این منطقه به خاطر تعداد زیاد روستاهای کوچکش شناخته شده است. هر منطقه طرحهای متمایز خود را دارد که برای نسلها از مادر به دختر منتقل میشود و در خانواده به خوبی محافظت میشود. از معروف ترین روستاها می توان به
بلداجی: شهری که در قسمت جنوب این استان قرار گرفته و فرش های بافته شده در این شهر اصولاً به صورت تک پود و درشت بافت می باشد که بسیار محکم و بادوام می باشند.
شهرکرد: این شهر که مرکز استان چهارمحال نیز می باشد به عنوان مرکز تولید قالی های دوپوده می باشد که بیشتر تولیدات این شهر دارای رنگ بندی روشن و درخشان می باشند که در طرح ها و مدل های شکسته بافته می شود.
فریدن: شهری کوچک در قسمت شمالی استان که بیشتر ساکنان آن ارمنی می باشند و فرش های بافته شده در آن تقریباً در همه جا به راحتی قابل شناسایی می باشد، زیرا استفاده از رنگ های روشن و شاد مانند کرم صورتی و سبز روشن باعث جلوه خاصی به تولیدات این ناحیه شده است، نوع بافت استفاده شده در این منطقه نیز از مدل درشت می باشد.
چهل شتر: یا چالشتر که اگر دنبال خرید و قیمت یک فرش دستباف ارزان هستید خیلی به سراغ تولیدات این روستا نروید! روستایی نزدیک شهرکرد که مرکز اصلی فرش دستباف بختیاری ظریف می باشد و اصولاً فقط محصولات خاص و درجه یک بافته می شود.بیشتر قالی های تولید شده در این روستا از طرح های قابقابی و خشتی برای تولید استفاده کرده اند و موضوعی که باعث خاص شدن آنها شده است استفاده از طرح های نیمه گردان می باشد.
سامان: در این منطقه نیز مانند چالشتر بیشتر تمایل به بافت محصولات دو پوده مرغوب می باشد که البته یک موضوعی که می تواند نماد فرش ها این منطقه دانست رنگ قرمز مایل به قهوه ای استفاده شدن در نقوش و طرح های نیمه شکسته، ترنج ها و قابقابی آنها دانست.
اشاره کرد. از قدیمی ترین اقوام فرش باف ایران هستند. طرح ها می تواند ترنج، باغ، گلفرنگ (گل رز) و غیره باشد. رنگ ها عموماً در رنگ های گیاهی با رنگ های روشن و متنوع هستند و ظاهری جذاب و رنگارنگ به فرش ها می بخشند. پشم را می توان هم به صورت دستی و هم با ماشین ریسی انجام داد که به صورت محلی به دست می آید و از کیفیت بالایی برخوردار است و به مرور زمان می تواند از نظر بافت بسیار نرم و دلپذیر شود. تار و پود عموماً از پنبه ساخته می شوند، اگرچه اوایل قبل از 1880 پایه های پشمی بودند. فرش بختیاری به همراه سایر بافتهها یکی از هنرهای مهم قوم بختیاری است که در چهار محال و بختیاری ایران قرار دارد. این فرش از دیر باز به خاطر نقش، رنگ و همچنین دوام بالا از محبوبیت خاصی برخوردار بودهاست و از اوایل قرن نوزدهم فرش بختیاری به سرتاسر جهان صادر شد.
مردم بختیاری یا لرهای بختیاری یا ایل بختیاری از مردمان ایرانی بهشمار میآیند که در جنوب غربی ایران شامل غرب چهارمحال و بختیاری، شرق خوزستان، جنوب لرستان و غرب اصفهان زندگی میکنند. بختیاریها به گویش بختیاری که یکی از گویشهای زبان لری است صحبت میکنند. ایل بختیاری از دو شاخه چهارلَنگ و هفتلَنگ تشکیل شدهاست، که چهارلنگ خود به ۵ باب و هفتلنگ به ۴ باب تقسیم میگردد و هر باب نیز از چندین طایفه تشکیل میشود. این تقسیمات که نمودار سازمانی ایل بختیاری خوانده میشود، به قرن شانزدهم میلادی بازمیگردد و بر مبنای نظام خاص طبقاتی و مالیاتی طوایف بختیاری سازمان یافتهاست.
سرزمین کنونی بختیاری هزاران سال است که سکونتگاه گروههای «مختلف» انسانی میباشد. شواهد گوناگون نشان میدهد که سرزمین باستانی بختیاریها ده هزار سال پیش، مسکونی بودهاست. منابع و امکانات طبیعی از قبیلِ آب، جنگل، مراتع، بارندگی مناسب، آبگیرهای فراوان و درّههای مستعد برای کشاورزی، این سرزمین را به یکی از بهترین زیستگاهها و محل تجمع و سکونت گروههای انسانی در گذشته تبدیل نموده بود. افزون بر این امکانات، در بلندیهای زاگرس و دامنههای آن، محیط مناسبی برای رویش نباتات علوفهای و گونههای مختلف حیوانات فراهم کرده بود.
کاوشهای باستانشناسی نشان میدهد که قدمتِ سکونتِ انسان در این منطقه به چهل هزار سال میرسد. بازماندههای فرهنگیِ دورانِ پارینه سنگی، میان سنگی، نوسنگی و شهرنشینی در این ناحیه به چشم میخورد. سرزمین بختیاری، از جمله محدود سرزمینهایی است که انسان برای اولین بار به اهلی کردنِ حیوانات و نباتات پرداخته یا به دیگر سخن، زندگی ده نشینی و کشاورزی را که لازمهٔ پیدایش تمدن میباشد، آغاز نمودهاست. در کتاب خلاصه تاریخ هنر آمدهاست:
از دوره پارینه سنگی ایران در کاوش غاری در تنگ پبده (کوههای بختیاری در شمال شرق لالی)، ابزارها و سلاحهایی از سنگ ناصاف (چکش، پیکان، تیغه و تبرسنگی) و در نواحی همیان، میرملاس و دوشه از توابع لرستان تصاویر جانوران و آدمیان منقوش بر صخرههای قائم به رنگهای سیاه و زرد و سرخ یافت شدهاست که قدمتشان به حدود ۱۵ هزار سال قبل از میلاد مسیح میرسد. صاحبانِ این آثار از راه شکار دسته جمعی و صید ماهی و گردآوری ریشه و بَرِ گیاهان، غذای خود را بدست میآوردهاند.
این فرش در حالی که در اصل توسط بختیاریهای عشایر بافته میشد، اکثر فرشهای اصیل بختیاری در جوامع ساکن بختیاریها در غرب مرکزی ایران در جنوب غربی اصفهان در چهار محال و بختیاری و همچنین بخشهایی از استانهای اصفهان، لرستان و شرق خوزستان، به ویژه در شهر کرد بافته میشوند. از طرفی فرشهای بختیاری را نیز بهخاطر محل پیدایش آنها،مانند سامان یا هوره (هوری)، میشناسند . اما نقوش بختیاری در سایر مراکز بافندگی ایران، پاکستان، هند و چین کپی شده است. نام مبتنی بر مکان اغلب به محل پیدایش نقش و کیفیت فرش اشاره دارد نه به محل ساخت واقعی آن. سامان و هوری در حال حاضر بیشتر از اینکه اصطلاحات جغرافیایی باشند، بهعنوان درجهبندی فرشهای بختیاری در نظر گرفته میشوند.
فرشهای بختیاری بر پایهی پنبهای (تار) با پود پشمی است که معمولاً از گلههای ایل تولیدکننده گرفته میشود. این منجر به فرش های منحصر به فرد می شود که بسته به ویژگی های پشم هر قبیله متفاوت است. پشم می تواند از مات تا براق بسیار متغیر باشد و شمع حاصل از متوسط به بالا بریده می شود. بهترین فرشهایی که بیشترین تراکم گره را دارند اغلب با نام بیبیباف شناخته میشوند. قیمتها بهطور قابلتوجهی متغیر است و فرشهایی که بیشترین تراکم گره را دارند معمولاً گرانترین هستند، اما قیمت نیز تحت تأثیر معیارهایی مانند طرح و رنگهای مورد استفاده قرار میگیرد.
قطعات چپل شوتور و سامان اندکی کمتر از تولیدات بیبیباف رتبهبندی شدهاند، اما همچنان از خوب تا عالی در نظر گرفته میشوند. فرشهای هوری از بافت گشادتر و کیفیت پایینتری برخوردار هستند و به همین دلیل عموماً مقرون به صرفه تر هستند. اندازه ها از فرش های سالن باریک گرفته تا طرح های اتاق بزرگ، اغلب تا 4 متر × 5 متر متفاوت است. فرشهای بزرگتر معمولاً بسیار کمیاب هستند و یافتن آنها سختتر است. به طور مشابه، فرشهای قدیمیتر که اغلب مورد علاقه کلکسیونرها هستند، میتوانند بسیار پرهزینه باشند.
الگوها معمولاً الهام گرفته از گل یا باغ هستند. خشتی، نقش برجسته باغ، شاید شناخته شده ترین طرح فرش بختیاری باشد. فرش به مربع های جداگانه تقسیم می شود که حیوانات و گیاهان به عنوان نماد عمل می کنند. یکی دیگر از طرحهای تأثیرگذار، مزرعهای تزئینشده با طرحهای مشبک و تزئینات گل را نشان میدهد. کلیه طرحهای رایج در فرش بختیاری را میتوان به ترتیب زیر طبقهبندی نمود:
در گذشته زنان عشایر بختیاری در اوقات خاص یا هنگام جابهجاییهای سالانه خود گیاهان رنگدار طبیعی را جمع آوری و خشک میکردند. سپس با شناختی که از خاصیت رنگ دهی آنها داشتند٬ آنها را در آب جوشانده و مایه رنگین آنها را استخراج کرده و همراه با دندانه آب انار ترش مورد استفاده قرار میدادند و رنگهای با ثباتی به دست میآوردند. در دوره حاضر متأسفانه رنگهای باثبات گیاهی جای خود را به رنگهای درخشان ولی بیثبات شیمیایی دادهاند. این روش رنگرزی باعث تندی رنگهای خامه میشود. در بعضی موارد برای کاستن شدت تندی و پختگی رنگها، از خاکستر استفاده میکنند. استفاده از رنگ ها بسته به سبک قبایل خاص متفاوت است. به طور کلی آنها شامل سایه های سفید، قرمز، قهوه ای، سبز و زرد هستند. به نظر نمی رسد رنگ آبی مشخص باشد.
فرش بختیار از پشم محکم ساخته می شود. زیرا فرشها - که به نام عشایر ایل بختیاری که در کوههای ساگرس در نزدیکی شهر اصفهان زندگی میکنند - نامگذاری شدهاند - از محکمترین فرشهای ایرانی است. آنها از پشم ضخیم گره خورده اند که از خراب شدن آنها می کاهد. به ظرافت و نرمی پشم چوب پنبه دیگر فرش های ایرانی نیست، اما در مقاومت در برابر استرس های روزمره مزیت آشکاری دارد.
در بسیاری از نقاط فرش بختیار با نقوشی الهام گرفته از باغ ساخته می شود. الگوی به اصطلاح چستی دارای طرح هایی با گیاهان و حیوانات از طبیعت است. آنها از باغ های معمولی ایرانی الهام گرفته اند. گهگاه فرشهایی از بختیاریها را نیز میبینید که نقشهای آن شبیه نقوش منطقه اصفهان است. این نوع فرش اغلب در قسمت ورودی یا معابر خانه های ایرانی یافت می شود. این نه تنها کمی طبیعت را به خانه شما می آورد، بلکه یک فرش فوق العاده قابل اعتماد است.